Commanding Heights – niezwykły dokument w III częściach
Monumentalny serial dokumentalny PBS “Commanding Heights” przedstawia historię globalnej transformacji gospodarczej XX wieku – od dominacji państwa w ekonomii po rewolucję wolnorynkową. Film opowiada o przełomowych reformach na wszystkich kontynentach, pokazując zarówno spektakularne sukcesy, jak i bolesne porażki procesów prywatyzacji i liberalizacji. Bazując na książce Daniela Yergina i Josepha Stanisława, dokument łączy wywiady z kluczowymi architektami reform gospodarczych z archiwalnym materiałem ilustrującym momenty przełomowe dla światowej ekonomii.
Commanding Heights interview: Milton Friedman
W obszernym wywiadzie dla projektu “Commanding Heights” noblista Milton Friedman przedstawia swoją wizję wolnego rynku i ograniczonej roli państwa w gospodarce. Ekonomista wyjaśnia, jak jego idee wpłynęły na reformy przeprowadzone przez Margaret Thatcher w Wielkiej Brytanii i na przemiany w krajach postkomunistycznych. Friedman omawia także rolę prywatyzacji w budowie efektywnej gospodarki oraz znaczenie konkurencji i przedsiębiorczości dla długoterminowego wzrostu ekonomicznego.
Commanding Heights interview: Leszek Balcerowicz
Rozmowa z architektem polskiej transformacji gospodarczej Leszkiem Balcerowiczem stanowi kluczowe źródło wiedzy o programie reform wprowadzonych po 1989 roku. Balcerowicz szczegółowo opisuje koncepcję terapii szokowej, wyzwania związane z jednoczesną stabilizacją makroekonomiczną i transformacją ustrojową oraz polityczne uwarunkowania reform. Wywiad pokazuje, jak decyzje podjęte w pierwszych miesiącach wolnej Polski zadecydowały o powodzeniu całego procesu transformacji i stały się modelem dla innych krajów regionu.
Commanding Heights interview: Hernando de Soto
Peruwiański ekonomista Hernando de Soto w wywiadzie dla “Commanding Heights” przedstawia swoją przełomową teorię o znaczeniu praw własności dla rozwoju gospodarczego. De Soto wyjaśnia, dlaczego miliardy ludzi w krajach rozwijających się nie mogą uwolnić kapitału tkwiącego w ich posiadłościach z powodu braku formalnych tytułów własności. Analiza peruwianskiego ekonomisty pokazuje, że skuteczna prywatyzacja wymaga nie tylko transferu aktywów, ale przede wszystkim stworzenia przejrzystego systemu prawnego chroniącego własność.
Commanding Heights – Privatization and the Thatcher Legacy
Ten odcinek dokumentu analizuje brytyjską rewolucję prywatyzacyjną lat 80. XX wieku, która stała się wzorem dla reform na całym świecie. Film przedstawia sprzedaż państwowych gigantów – od British Telecom po British Airways – oraz jej wpływ na efektywność gospodarki i społeczeństwo. Szczególną uwagę poświęcono sprzedaży mieszkań komunalnych i prywatyzacji przedsiębiorstw użyteczności publicznej, pokazując zarówno korzyści ekonomiczne, jak i kontrowersje społeczne związane z tymi procesami.
Commanding Heights – Privatization: Who Wins?
Odcinek zadaje kluczowe pytanie o beneficjentów procesów prywatyzacyjnych, prezentując różne modele transferu własności państwowej w ręce prywatne. Film porównuje prywatyzację menedżerską, kuponową i bezpośrednią sprzedaż strategicznym inwestorom, analizując konsekwencje każdego z tych modeli dla efektywności gospodarczej i sprawiedliwości społecznej. Dokument pokazuje, że sposób przeprowadzenia prywatyzacji często decydował o tym, czy powstała konkurencyjna gospodarka rynkowa, czy kapitalizm oligarchiczny.
Commanding Heights – Shock Therapy: Bolivia, Poland, Russia
Porównawcza analiza trzech dramatycznych przypadków zastosowania terapii szokowej w gospodarce przedstawia zarówno spektakularne sukcesy, jak i bolesne porażki radykalnych reform. Film dokumentuje boliwijską walkę z hiperinflacją w latach 80., polską transformację po 1989 roku oraz rosyjską próbę gwałtownego przejścia do kapitalizmu. Zestawienie tych trzech krajów pozwala zrozumieć, dlaczego podobne recepty reformatorskie przyniosły tak różne rezultaty w odmiennych kontekstach politycznych i instytucjonalnych.
Various roads to a private market economy, L Balcerowicz, Atlas of Transformation / Carnegie Council Privatization Project
W tym opracowaniu Leszek Balcerowicz systematyzuje różne ścieżki transformacji gospodarczej krajów postkomunistycznych, analizując wybory metodologiczne i ich konsekwencje. Tekst porównuje gradualizm z terapią szokową, prywatyzację kuponową z bezpośrednią sprzedażą aktywów oraz różne modele budowy instytucji rynkowych. Balcerowicz pokazuje, że chociaż nie istnieje uniwersalny model transformacji, to kluczowe znaczenie mają szybkość reform, spójność programu oraz polityczna determinacja w jego realizacji.
Dziurawe Drogi na Zachód, Wyborcza prof Jacek Kochanowicz
Artykuł profesora Jacka Kochanowicza z “Gazety Wyborczej” krytycznie ocenia polski proces transformacji, wskazując na niewykorzystane szanse i błędy w budowie instytucji rynkowych. Historyk gospodarczy zwraca uwagę na “dziury” w reformach – zaniedbane obszary takie jak sądownictwo, administracja publiczna czy polityka przemysłowa. Kochanowicz argumentuje, że sam transfer własności nie gwarantuje sukcesu, jeśli nie towarzyszą mu solidne fundamenty instytucjonalne i kapitał społeczny.
Interview with Mart Laar, 2006
Rozmowa z byłym premierem Estonii Martem Laarem przedstawia estońską drogę do wolnego rynku jako najradykalniejszy przykład transformacji postkomunistycznej. Laar opisuje wprowadzenie płaskiego podatku dochodowego, pełną konwertybilność waluty, masową prywatyzację i budowę e-administracji. Wywiad pokazuje, jak małe państwo o niewielkich zasobach mogło stać się liderem cyfrowej rewolucji dzięki konsekwentnej polityce liberalnej i odrzuceniu stopniowego podejścia do reform.
20 pytań do Jacka Kochanowicza, Forbes
W wywiadzie dla “Forbesa” profesor Jacek Kochanowicz odpowiada na fundamentalne pytania o polską transformację – czy można było przeprowadzić ją inaczej, kto na niej zyskał, a kto stracił, oraz jakie są długoterminowe konsekwencje wyborów z lat 90. Ekonomista omawia kulturowe i historyczne uwarunkowania polskich reform, znaczenie kapitału społecznego oraz rolę zaufania w budowie gospodarki rynkowej. Rozmowa pokazuje złożoność procesu transformacji wykraczającą poza czysto ekonomiczne analizy.
Reason.com interview: Hernando de Soto (2006)
W wywiadzie dla libertariańskiego magazynu “Reason” Hernando de Soto rozwija swoją koncepcję “martwego kapitału” i wyjaśnia, dlaczego formalizacja praw własności jest kluczem do walki z ubóstwem. Ekonomista przedstawia konkretne przykłady z Ameryki Łacińskiej, Afryki i Azji, pokazując jak brak jasnych tytułów własności uniemożliwia przedsiębiorcom wykorzystanie posiadanych aktywów jako zabezpieczenia kredytów. De Soto argumentuje, że prawdziwa prywatyzacja to nie tylko transfer aktywów, ale demokratyzacja dostępu do kapitału.
Plan Balcerowicza, Wikipedia
Plan Balcerowicza był rewolucyjnym, kompleksowym programem stabilizacji i transformacji gospodarki polskiej wdrażanym od stycznia 1990 roku. Artykuł opisuje kluczowe elementy planu – liberalizację cen, wymienialność złotówki, surową politykę monetarną i fiskalną oraz program prywatyzacji. Społeczne koszty reform, wynikające z zepsucia gospodarki centralnie planowanej za PRL-u, debaty wokół ich tempa oraz długoterminowe skutki dla polskiej gospodarki są tutaj również przedmiotem analizy @ wikipedia.
2002 Interview with Milton Friedman on Education
W tym wywiadzie Milton Friedman koncentruje się na swojej kontrowersyjnej propozycji wprowadzenia voucherów edukacyjnych jako formy prywatyzacji systemu szkolnictwa. Ekonomista argumentuje, że konkurencja między szkołami o uczniów i ich vouchery podniosłaby jakość edukacji bardziej efektywnie niż centralne zarządzanie. Friedman przedstawia dowody empiryczne z eksperymentów z voucherami w różnych stanach USA oraz odpowiada na zarzuty krytyków dotyczące równości dostępu do edukacji.
Modernizacja odgórna, Michał Kopczyński, NBP Ludzie i Pieniądze
Artykuł Michała Kopczyńskiego z cyklu “Ludzie i Pieniądze” NBP analizuje specyfikę reform przeprowadzanych “z góry” przez elity polityczne i intelektualne w krajach postkomunistycznych. Autor porównuje ten model z oddolną transformacją i zastanawia się nad rolą społeczeństwa obywatelskiego w procesie zmian. Tekst pokazuje dylematy reformatorów – jak przeprowadzić głęboką modernizację w warunkach słabych instytucji demokratycznych i ograniczonego poparcia społecznego dla bolesnych reform.
Kulturowe aspekty transformacji ekonomicznej, Jacek Kochanowicz
Tekst Jacka Kochanowicza poświęcony kulturowym uwarunkowaniom transformacji gospodarczej pokazuje, że samo skopiowanie zachodnich instytucji i przepisów nie gwarantuje sukcesu reform. Autor analizuje znaczenie wartości, norm społecznych, zaufania i kapitału społecznego w procesie przechodzenia od gospodarki centralnie planowanej do rynkowej. Kochanowicz wyjaśnia, dlaczego podobne programy prywatyzacji przyniosły tak różne rezultaty w krajach o odmiennych tradycjach kulturowych i dlaczego budowa instytucji to proces wieloletni wymagający nie tylko zmian prawnych, ale także transformacji mentalności.