INSTYTUCJE A PRYWATYZACJA I ROZWÓJ
Privatization, Incentives, and Economic Performance, Douglass C. North
Wspaniała praca noblisty Douglassa Northa analizuje związek między prywatyzacją, systemem zachęt a wynikami ekonomicznymi w perspektywie instytucjonalnej. North pokazuje, jak skuteczność prywatyzacji zależy nie tylko od samego transferu własności, ale przede wszystkim od jakości instytucji definiujących i chroniących prawa własności. Autor pokazuje, że w krajach o słabych instytucjach prywatyzacja może nie przynieść oczekiwanych korzyści, ponieważ inwestorzy nie mają pewności co do trwałości ich praw właścicielskich i możliwości egzekwowania umów.
Institutions, Institutional Change and Economic Performance, Douglass North
Przełomowa książka Northa przedstawia kompleksową teorię roli instytucji w rozwoju gospodarczym. North wyjaśnia, jak instytucje formalne i nieformalne kształtują koszty transakcyjne i determinują wyniki ekonomiczne społeczeństw. W kontekście prywatyzacji praca ta dostarcza ram teoretycznych do zrozumienia, dlaczego podobne programy reformatorskie przyniosły tak różne rezultaty w różnych krajach – kluczowe znaczenie miała nie sama prywatyzacja, ale jakość instytucji regulujących funkcjonowanie gospodarki rynkowej.
The State in the Third Millennium (2009) by Prince of Liechtenstein Hans-Adam II , PDF tutaj
Książka księcia Liechtensteinu Hansa-Adama II przedstawia wizję państwa XXI wieku w kontekście globalizacji, demokratyzacji i przemian gospodarczych. Autor analizuje ewolucję funkcji państwa od absolutnej władzy po nowoczesne demokracje i zadaje pytanie o optymalny zakres interwencji państwowej w gospodarce. Hans-Adam II argumentuje za ograniczeniem roli państwa do funkcji podstawowych i zwiększeniem roli prywatnej własności i przedsiębiorczości, pokazując Liechtenstein jako przykład małego, efektywnego państwa o wysokim poziomie życia.
D. NORTH: TRANSACTION COSTS, PROPERTY RIGHTS, AND ECONOMIC OUTCOMES, NBER, Gary D. Libecap
Opracowanie Libecapa przedstawia syntetyczne omówienie wkładu Douglassa Northa do ekonomii instytucjonalnej, ze szczególnym uwzględnieniem koncepcji kosztów transakcyjnych i praw własności. Libecap wyjaśnia, jak teoria Northa pomaga zrozumieć, dlaczego prywatyzacja w krajach o wysokich kosztach transakcyjnych – wynikających ze słabego systemu prawnego, korupcji i niepewności regulacyjnej – nie prowadzi automatycznie do wzrostu efektywności. Tekst pokazuje praktyczne implikacje teorii Northa dla projektowania programów prywatyzacyjnych.
Nobel Prize Lecture by Douglass North
W wykładzie noblowskim Douglass North przedstawia esencję swojej teorii instytucjonalnej, wyjaśniając jak instytucje – zarówno formalne reguły, jak i nieformalne normy – determinują wyniki ekonomiczne społeczeństw. North argumentuje, że zrozumienie zmiany instytucjonalnej jest kluczem do wyjaśnienia różnic w poziomie rozwoju między krajami i regionami. Wykład dostarcza teoretycznych podstaw do analizy procesów transformacji gospodarczej, pokazując że prywatyzacja bez odpowiedniej zmiany instytucjonalnej może nie przynieść oczekiwanych rezultatów.
The Mystery of Capital: Why Capitalism Triumphs in the West and Fails Everywhere Else, Hernando de Soto
Przełomowa książka ekonomisty Hernando de Soto wyjaśnia, dlaczego kapitalizm odnosi sukcesy w krajach zachodnich, podczas gdy w większości świata zawodzi. De Soto identyfikuje “martwy kapitał” – aktywa posiadane przez miliardy ludzi, które nie mogą być przekształcone w żywy kapitał z powodu braku formalnych tytułów własności. Autor pokazuje, że prawdziwa prywatyzacja wymaga nie tylko transferu aktywów, ale przede wszystkim stworzenia przejrzystego, zunifikowanego systemu prawnego chroniącego własność i umożliwiającego jej wykorzystanie jako zabezpieczenia kredytów. Książka ta zrewolucjonizowała rozumienie kapitału i wskazała drogę do transformacji rozwijających się krajów.
“The hour of capitalism’s greatest triumph,” writes Hernando de Soto, “is, in the eyes of four-fifths of humanity, its hour of crisis.” In The Mystery of Capital, the world-famous Peruvian economist takes up one of the most pressing questions the world faces today: Why do some countries succeed at capitalism while others fail? In strong opposition to the popular view that success is determined by cultural differences, de Soto finds that it actually has everything to do with the legal structure of property and property rights. Every developed nation in the world at one time went through the transformation from predominantly extralegal property arrangements, such as squatting on large estates, to a formal, unified legal property system. In the West we’ve forgotten that creating this system is what allowed people everywhere to leverage property into wealth. This persuasive book revolutionized our understanding of capital and points the way to a major transformation of the world economy.
Article on the Mystery of Capital, IMF, Hernando de Soto
Artykuł Hernando de Soto publikowany przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy syntetyzuje główne tezy jego przełomowej książki “The Mystery of Capital”. De Soto wyjaśnia, jak brak formalnych praw własności w krajach rozwijających się uniemożliwia uwolnienie kapitału tkwiącego w posiadłościach ubogich i blokuje przedsiębiorczość. Autor przedstawia konkretne przykłady z Ameryki Łacińskiej, Afryki i Azji, pokazując skalę “martwego kapitału” i potencjalne korzyści z jego uwolnienia poprzez reformy systemu własności. Tekst jest dostępniejszą wersją kompleksowej teorii de Soto i stanowi doskonały punkt wyjścia do zrozumienia jego koncepcji.
Private Property by Milton Friedman, National Review (1990)
Esej noblisty Miltona Friedmana publikowany w “National Review” przedstawia fundamentalną obronę własności prywatnej jako podstawy wolności ekonomicznej i politycznej. Friedman argumentuje, że prywatna własność środków produkcji nie tylko prowadzi do większej efektywności gospodarczej, ale stanowi również niezbędny warunek zachowania wolności osobistej i demokracji. Autor wyjaśnia, dlaczego koncentracja własności w rękach państwa nieuchronnie prowadzi do ograniczenia wolności obywatelskich i dlaczego prywatyzacja jest kluczem do budowy społeczeństwa otwartego.
Why Government is the Problem. Essays in Public Policy, Hoover Institution Press, Friedman, Milton (1993)
W tym zbiorze esejów Milton Friedman rozwija swoją krytykę rozbudowanego państwa, argumentując że rząd często jest źródłem problemów gospodarczych, a nie ich rozwiązaniem. Friedman analizuje różne obszary interwencji państwowej – od edukacji po opiekę zdrowotną – pokazując jak państwowa własność i regulacje prowadzą do nieefektywności, marnotrawstwa i ograniczenia wolności wyboru. Praca stanowi teoretyczne uzasadnienie dla programów prywatyzacyjnych i liberalizacji gospodarczej, pokazując że mechanizmy rynkowe zazwyczaj działają lepiej niż centralne planowanie.
The Birth of Privatization, Commanding Heights documentary, PBS
Fragment dokumentalnego cyklu PBS “Commanding Heights” poświęcony narodzinom idei prywatyzacji jako globalnego fenomenu gospodarczego. Film dokumentuje rewolucyjne zmiany w myśleniu ekonomicznym lat 70. i 80. XX wieku, kiedy dominująca po II wojnie światowej koncepcja aktywnej roli państwa w gospodarce została zakwestionowana przez ideologię wolnorynkową. Dokument pokazuje, jak brytyjskie eksperymenty prywatyzacyjne Margaret Thatcher stały się inspiracją dla reform na całym świecie, od Ameryki Łacińskiej po kraje postkomunistyczne.
The Age of Milton Friedman, Andrei Shleifer, Journal of Economic Literature, 2009
Kompleksowy esej Andreiego Shleifera w prestiżowym “Journal of Economic Literature” ocenia wpływ idei Miltona Friedmana na globalną gospodarkę w latach 1980-2005. Shleifer analizuje czy spektakularny wzrost poziomu życia, wydłużenie średniej długości życia, poprawa w edukacji i spadek ubóstwa absolutnego w okresie wolnorynkowych reform to przypadek, czy rezultat przyjęcia polityk Friedmana. Autor porównuje argumenty zwolenników wolnego rynku (jak w książce redagowanej przez Balcerowicza i Fischera) z krytyką zglobalizowanego kapitalizmu (przedstawioną przez Stiglitza), dostarczając wyważonej oceny “ery Friedmana” i jej konsekwencji dla światowej gospodarki.
Between 1980 and 2005, as the world embraced free market policies, living standards rose sharply, while life expectancy, educational attainment, and democracy improved and absolute poverty declined. Is this a coincidence? A collection of essays edited by Balcerowicz and Fischer argues that indeed reliance on free market forces is key to economic growth. A book by Stiglitz and others disagrees. I review and compare the two arguments
Do Institutions Cause Growth?, Journal of Economic Growth, Ed Glaeser, Rafael LaPorta, Florencio López-de-Silanes, Andrei Shleifer. 2004
Wpływowa praca empiryczna opublikowana w “Journal of Economic Growth” testuje kauzalny związek między jakością instytucji a wzrostem gospodarczym. Autorzy kwestionują dominujący w literaturze pogląd o bezpośrednim wpływie instytucji na wzrost, pokazując że część korelacji może wynikać z innych czynników, takich jak poziom kapitału ludzkiego czy geografia. Badanie ma kluczowe implikacje dla polityki prywatyzacyjnej – sugeruje, że sama poprawa instytucji formalnych może nie wystarczyć do osiągnięcia wzrostu, jeśli nie towarzyszy jej inwestycja w edukację i rozwój umiejętności społeczeństwa.
State versus Private Ownership. Journal of Economic Perspectives, Shleifer, Andrei. 1998
Fundamentalny artykuł Andreiego Shleifera w “Journal of Economic Perspectives” przedstawia teoretyczną i empiryczną analizę własności państwowej versus prywatnej. Shleifer systematycznie porównuje efektywność przedsiębiorstw państwowych i prywatnych, analizując mechanizmy, przez które forma własności wpływa na zachowania menedżerów i wyniki firm. Autor argumentuje, że własność prywatna zazwyczaj prowadzi do lepszych rezultatów ekonomicznych, chociaż identyfikuje również specyficzne obszary – jak dobra publiczne czy monopole naturalne – gdzie właściwości państwowa może być uzasadniona.
Understanding Postcommunist Transitions, Journal of Democracy, 1994, Leszek Balcerowicz
Artykuł Leszka Balcerowicza w “Journal of Democracy” przedstawia kompleksową analizę transformacji postkomunistycznej z perspektywy jednego z głównych architektów reform. Balcerowicz wyjaśnia specyfikę przejścia od gospodarki centralnie planowanej do rynkowej, identyfikując kluczowe wyzwania – od stabilizacji makroekonomicznej przez prywatyzację po budowę instytucji demokratycznych. Autor rozwija swoją koncepcję “okresu nadzwyczajnej polityki” i wyjaśnia, dlaczego szybkość i radykalizm reform były kluczowe dla sukcesu transformacji w Polsce i innych krajach regionu.
Corruption. Quarterly Journal of Economics, A Shleifer, R Vishny. 1993
Wybitna praca Shleifera i Vishny’ego w “Quarterly Journal of Economics” przedstawia model ekonomiczny korupcji i jej wpływu na gospodarkę. Autorzy analizują różne formy korupcji – od “drobnych” łapówek po systemowe przejęcie państwa przez grupy interesów – i pokazują jak korupcja wpływa na decyzje inwestycyjne i wzrost gospodarczy. W kontekście prywatyzacji badanie to wyjaśnia, dlaczego nieprzejrzysty proces transferu własności państwowej stwarzał idealne warunki dla korupcji i jak to wpłynęło na wyniki ekonomiczne reform w różnych krajach.
A Theory of Privatization. Economic Journal, Andrei Shleifer, Maxim Boycko, Robert Vishny. 1996
Teoretyczny model prywatyzacji przedstawiony w “Economic Journal” wyjaśnia, dlaczego przedsiębiorstwa państwowe są nieefektywne i jak prywatyzacja może poprawić ich funkcjonowanie. Autorzy pokazują, że państwowe firmy realizują cele polityczne polityków – jak zatrudnianie nadmiernej liczby pracowników – kosztem efektywności ekonomicznej. Prywatyzacja podnosi koszty politycznej ingerencji, ponieważ subsydiowanie prywatnych firm jest trudniejsze do utrzymania politycznie niż marnotrawienie zysków firm państwowych. Badanie pokazuje również, że prywatyzacja jest bardziej skuteczna w połączeniu z restrykcyjną polityką monetarną i gdy nowi właściciele są maksymalizującymi zysk inwestorami, a nie pracownikami czy menedżerami.
Public enterprises around the world have proved to be highly inefficient, primarily because they pursue strategies, such as excess employment, that satisfy the political objectives of politicians who control them. Privatisation of public enterprises can raise the cost to politicians of influencing them, since subsidies to private firms necessary to force them to remain inefficient are politically harder to sustain than wasted profits of the state firms. In this way, privatisation leads to efficient restructuring of firms. Moreover, privatisation is more effective when combined with a tight monetary policy, and when the new owners of firms are profit maximising investors, rather than their employees or even managers.
The Privatization Process: A Natural Order or Shock Therapy?, Journal of Applied Business Research, Mary M. Cutler
Artykuł Mary Cutler w “Journal of Applied Business Research” analizuje fundamentalny dylemat strategii prywatyzacyjnej – czy lepszy jest gradualizm (“naturalny porządek”) czy radykalna terapia szokowa. Autorka porównuje doświadczenia krajów, które wybrały różne ścieżki transformacji, oceniając zalety i wady każdego podejścia. Cutler argumentuje, że chociaż terapia szokowa wiąże się z większymi kosztami społecznymi w krótkim okresie, to w długiej perspektywie prowadzi do lepszych rezultatów ekonomicznych poprzez szybsze stworzenie nieodwracalnych struktur rynkowych.
The behaviour of state firms in eastern Europe, pre-privatisation, European Economic Review, 1994, Philippe Aghion, Olivier Blanchard, Robin Burgess
Empiryczne badanie zachowań przedsiębiorstw państwowych w Europie Wschodniej przed prywatyzacją publikowane w “European Economic Review” analizuje, jak firmy reagowały na liberalizację gospodarki. Aghion, Blanchard i Burgess pokazują, że mimo pozostawania w rękach państwa, przedsiębiorstwa zaczęły dostosowywać się do warunków rynkowych – redukując zatrudnienie, zmieniając asortyment i poszukując nowych rynków zbytu. Badanie to ma kluczowe implikacje dla dyskusji o sekwencji reform – pokazuje, że pewna restrukturyzacja może nastąpić przed prywatyzacją, ale prawdziwa transformacja wymaga zmiany własności.
Politicians and Firms. Quarterly Journal of Economics, Shleifer, Andrei, and Robert Vishny. 1994
Model teoretyczny przetargów między politykami a menedżerami opublikowany w “Quarterly Journal of Economics” wyjaśnia wiele stylizowanych faktów o zachowaniu firm państwowych, ich komercjalizacji i prywatyzacji. Shleifer i Vishny pokazują, jak subsydia dla przedsiębiorstw państwowych i łapówki od menedżerów dla polityków wynikają naturalnie z interakcji między obiema grupami. Autorzy używają modelu do zrozumienia, dlaczego komercjalizacja i prywatyzacja mogą działać oraz jakie siły przyczyniają się do efektywnej restrukturyzacji przedsiębiorstw publicznych.
We present a model of bargaining between politicians and managers that explains many stylized facts about the behavior of state firms, their commercialization, and privatization. Subsidies to public enterprises and bribes from managers to politicians emerge naturally in the model. We use the model and several extensions to understand why commercialization and privatization might work, and what forces contribute to effective restructuring of public enterprises.
Evidence on the Fiscal and Macroeconomic Impact of Privatization, IMF Papers, Steven Barnett
Opracowanie Stevena Barnetta dla Międzynarodowego Funduszu Walutowego przedstawia systematyczny przegląd empirycznych dowodów na fiskalny i makroekonomiczny wpływ prywatyzacji. Barnett analizuje wpływ sprzedaży przedsiębiorstw państwowych na budżet (wpływy jednorazowe versus długoterminowe oszczędności na subsydiach), dług publiczny, inwestycje i wzrost gospodarczy. Badanie pokazuje, że chociaż wpływy z prywatyzacji mogą dostarczyć krótkookresowej ulgi fiskalnej, to prawdziwe korzyści makroekonomiczne wynikają z poprawy efektywności gospodarki i redukcji przyszłych zobowiązań państwa.
Fiscal and Macroeconomic Impact of Privatization, IMF, J Davis, T Richardson, R Ossowski, S Barnett
Kompleksowy raport zespołu ekonomistów MFW analizuje wielowymiarowy wpływ prywatyzacji na finanse publiczne i makroekonomię. Davis, Richardson, Ossowski i Barnett badają jak wpływy z prywatyzacji wpływają na deficyt budżetowy, dług publiczny i zrównoważoność fiskalna w różnych krajach. Autorzy pokazują, że optymalne wykorzystanie dochodów z prywatyzacji to redukcja długu publicznego, a nie finansowanie bieżących wydatków, oraz że długoterminowe korzyści fiskalne wynikają głównie z eliminacji subsydiów dla nieefektywnych przedsiębiorstw państwowych.
Why Nations Fail: The Origins of Power, Prosperity, and Poverty, Robinson, James, and Daron Acemoglu. (2012)
Monumentalna praca Darona Acemoglu i Jamesa Robinsona przedstawia kompleksową teorię wyjaśniającą, dlaczego niektóre narody odnoszą sukcesy gospodarcze, a inne pogrążają się w ubóstwie. Autorzy argumentują, że kluczowe znaczenie ma charakter instytucji politycznych i ekonomicznych – instytucje inkluzywne promują innowacje i wzrost, podczas gdy ekstraktywne służą wzbogaceniu elit kosztem społeczeństwa. W kontekście prywatyzacji książka ta dostarcza ram teoretycznych do zrozumienia, dlaczego podobne programy reformatorskie przyniosły różne rezultaty – w krajach o instytucjach ekstraktywnych prywatyzacja często prowadziła do przejęcia aktywów przez elity zamiast do powstania konkurencyjnej gospodarki rynkowej.
Impact of Privatization on Economic Growth, Adnan Filipovic, Furman University UER, 2006
Badanie Adnana Filipovica z Furman University empirycznie analizuje wpływ prywatyzacji na wzrost gospodarczy w krajach transformacji. Filipovic wykorzystuje dane panelowe z wielu krajów postkomunistycznych do oceny związku między tempem i metodami prywatyzacji a stopą wzrostu PKB. Wyniki pokazują pozytywny wpływ prywatyzacji na wzrost gospodarczy, chociaż efekt ten jest moderowany przez jakość instytucji prawnych i poziom korupcji – w krajach o słabych instytucjach prywatyzacja nie zawsze prowadziła do przyspieszenia wzrostu.
Enterprise restructuring in transition: A survey, Simeon Djankov, Peter Murrell, Journal of Economic Literature, 2002
Przegląd literatury syntetyzuje wiedzę o restrukturyzacji przedsiębiorstw w krajach transformacji opartą na ponad 125 badaniach empirycznych. Djankov i Murrell systematycznie analizują wpływ różnych form własności, konkurencji rynkowej i ograniczeń budżetowych na wyniki firm. Meta-analiza pokazuje, że prywatyzacja na rzecz zewnętrznych właścicieli prowadziła do najlepszych rezultatów w zakresie produktywności i rentowności, podczas gdy prywatyzacja insiderska dawała gorsze efekty niż nawet pozostawienie firm w rękach państwa.
PERCEPCJE PRYWATYZACJI
The Public Perception of Privatization in Poland from 1991–2014, Wiktor Patena, Renata Stawiarska
Długookresowa analiza percepcji prywatyzacji w polskim społeczeństwie dokumentuje ewolucję postaw obywateli wobec reform własnościowych na przestrzeni ponad dwóch dekad. Patena i Stawiarska pokazują, jak początkowy optymizm i poparcie dla prywatyzacji stopniowo ustępowały miejsca rozczarowaniu i krytyce, szczególnie po aferach prywatyzacyjnych i wzroście nierówności społecznych. Badanie identyfikuje czynniki wpływające na percepcję prywatyzacji – od osobistych doświadczeń ekonomicznych po media i dyskurs polityczny – dostarczając cennych wniosków o społecznych uwarunkowaniach trwałości reform gospodarczych.
Attitudes Toward Privatization in Poland, Hungary, and the Czech Republic: A Cross-National Comparison, E.A. Osborn
Komparatywne badanie postaw wobec prywatyzacji w trzech krajach Europy Środkowej pokazuje znaczące różnice w społecznym odbiorze podobnych programów reformatorskich. Osborn analizuje, jak kontekst historyczny, kultura polityczna i konkretne doświadczenia z procesem prywatyzacji kształtowały postawy obywateli Polski, Węgier i Czech. Wyniki sugerują, że akceptacja prywatyzacji zależy nie tylko od jej obiektywnych rezultatów ekonomicznych, ale także od percepcji sprawiedliwości procesu i przekonania o równym dostępie do korzyści z reform.
Privatisation is controversial despite empirical studies showing it is a highly successful policy, Journal of Public Policy and Ideas, Australasian Legal Information Institute, Sinclair Davidson
Artykuł Sinclaira Davidsona w australijskim “Policy Journal” stawia prowokacyjne pytanie – dlaczego prywatyzacja pozostaje kontrowersyjna pomimo licznych badań empirycznych pokazujących jej pozytywny wpływ na efektywność gospodarczą. Davidson analizuje różne źródła sprzeciwu wobec prywatyzacji – od ideologicznych przekonań o roli państwa przez obawy o bezpieczeństwo zatrudnienia po percepcję niesprawiedliwości w dystrybucji korzyści. Autor argumentuje, że rozbieżność między dowodami naukowymi a percepcją społeczną wynika częściowo z błędów poznawczych i manipulacji politycznych, ale także z rzeczywistych problemów związanych z konkretnymi przypadkami niepowodzeń prywatyzacyjnych.
Transition from Socialist to a Market Economy – Privatization: the Point of View of the Polish Society, Polish Sociological Review, 2010, Marek S. Szczepański, Anna Śliz
Socjologiczna analiza polskiego procesu transformacji z perspektywy społeczeństwa przedstawia kompleksowy obraz postaw, doświadczeń i oczekiwań Polaków wobec prywatyzacji. Szczepański i Śliz pokazują, jak różne grupy społeczne – od beneficjentów transformacji po jej przegranych – odbierały proces przechodzenia od socjalizmu do kapitalizmu. Badanie dokumentuje zjawisko “nostalgii za PRL-em” wśród części społeczeństwa oraz rosnący sceptycyzm wobec wolnorynkowych reform, co ma istotne implikacje dla politycznej trwałości transformacji i możliwości rewizji prywatyzacji.
EKONOMIA GOSPODARCZA PRYWATYZACJI
The Privatization Process: A Worldwide Perspective, Political Economy Forum
Globalny przegląd procesów prywatyzacyjnych z perspektywy ekonomii politycznej analizuje doświadczenia krajów z różnych regionów świata i na różnych etapach rozwoju. Publikacja przedstawia różnorodność metod, celów i rezultatów prywatyzacji – od brytyjskiego modelu Thatcher przez prywatyzację kuponową w Europie Środkowej po kontrowersyjne programy w Ameryce Łacińskiej. Autorzy identyfikują kluczowe czynniki determinujące sukces lub porażkę prywatyzacji, ze szczególnym uwzględnieniem kontekstu politycznego, jakości instytucji i społecznej akceptacji reform.
Incentives in markets, firms and governments. Journal of Law, Economics and Organization, D Acemoglu, M Kremer, A Mian, 2008
Teoretyczna praca Acemoglu, Kremera i Miana publikowana w “Journal of Law, Economics and Organization” analizuje systemy zachęt w różnych typach organizacji – rynkach, firmach prywatnych i instytucjach rządowych. Autorzy pokazują, jak struktura własności i mechanizmy kontroli wpływają na zachowania jednostek i efektywność organizacji. W kontekście prywatyzacji badanie to dostarcza teoretycznych podstaw do zrozumienia, dlaczego zmiana własności z państwowej na prywatną zmienia system zachęt menedżerów i pracowników, prowadząc do poprawy wyników ekonomicznych.
Politicians and firms in seven Central and Eastern European countries, WP 2016, Stijn Claessens, Simeon Djankov
Working paper Claessensa i Djankova analizuje relacje między politykami a przedsiębiorstwami w siedmiu krajach Europy Środkowo-Wschodniej, pokazując jak powiązania polityczne wpływają na wyniki firm i alokację zasobów. Autorzy dokumentują zjawisko “kapitalizmu kumoterskiego”, w którym firmy z dobrymi kontaktami politycznymi otrzymują preferencyjny dostęp do kredytów, zamówień publicznych i koncesji. Badanie pokazuje, że w krajach, gdzie prywatyzacja nie była połączona z budową silnych instytucji regulacyjnych i walką z korupcją, powstał system ekonomiczny faworyzujący politycznych insider’ów kosztem efektywności gospodarczej.
National champions and corruption: Some unpleasant interventionist arithmetic. Economic Journal, A Ades, R Di Tella 1997
Artykuł Adesa i Di Telli w “Economic Journal” analizuje związek między polityką tworzenia “narodowych czempionów” – przedsiębiorstw faworyzowanych przez państwo – a poziomem korupcji. Autorzy pokazują, że kraje, które opóźniały prywatyzację strategicznych sektorów lub utrzymywały kontrolę nad kluczowymi przedsiębiorstwami, charakteryzowały się wyższym poziomem korupcji. Badanie dostarcza empirycznych dowodów na to, że interwencjonizm państwowy tworzy renty ekonomiczne, o które rywalizują grupy interesów, co prowadzi do korupcji i nieefektywnej alokacji zasobów.
Connecting to power: Political connections, innovation, and firm dynamics. NBER, U Akcigit, S Baslandze, F Lotti. 2018
Praca dla National Bureau of Economic Research analizuje wpływ powiązań politycznych na innowacyjność i dynamikę przedsiębiorstw. Akcigit, Baslandze i Lotti pokazują, że firmy z silnymi koneksjami politycznymi są mniej innowacyjne i mniej produktywne niż firmy polegające wyłącznie na konkurencji rynkowej. W kontekście prywatyzacji badanie to dostarcza argumentu za szybkim i przejrzystym transferem własności, minimalizującym możliwości politycznej interwencji – opóźniona lub nieprzejrzysta prywatyzacja tworzy przestrzeń dla budowania powiązań politycznych kosztem innowacji i wzrostu gospodarczego.
Redistribution Through Public Employment: The Case of Italy, IMF PAPERS: A Alesina, S Danninger, M Rostagno
Badanie Alesiny, Danningera i Rostagno dla MFW analizuje, jak państwo wykorzystuje zatrudnienie w sektorze publicznym jako narzędzie redystrybucji i realizacji celów politycznych na przykładzie Włoch. Autorzy pokazują, że nadmierne zatrudnienie w przedsiębiorstwach państwowych i administracji publicznej jest ekonomicznie kosztowne i prowadzi do nieefektywności. Praca ta dostarcza empirycznych dowodów na jedno z kluczowych uzasadnień prywatyzacji – przedsiębiorstwa państwowe są wykorzystywane przez polityków do realizacji celów pozaekonomicznych, co obniża ich produktywność i obciąża budżet państwa.
The Origins and Consequences of Property Rights: Austrian, Public Choice, and Institutional Economics Perspectives, C Harris, M Cai, I Murtazashvili, J B Murtazashvili
Interdyscyplinarna analiza praw własności z perspektywy austriackiej szkoły ekonomii, teorii wyboru publicznego i ekonomii instytucjonalnej przedstawia kompleksowe ujęcie tego fundamentalnego zagadnienia. Autorzy pokazują, jak różne tradycje teoretyczne wyjaśniają genezę, ewolucję i konsekwencje systemów praw własności. W kontekście prywatyzacji praca ta dostarcza głębszego zrozumienia tego, czym właściwie są prawa własności, jak są chronione i egzekwowane oraz dlaczego formalne przeniesienie tytułów własności nie wystarcza bez odpowiednich instytucji wspierających.
The Problem with Privatization, Larry Summers
Krytyczny esej byłego sekretarza skarbu USA Larry’ego Summersa, opublikowany przez Brookings Institution, przedstawia zniuansowaną perspektywę na problemy związane z prywatyzacją. Summers – mimo bycia zwolennikiem rynku – identyfikuje sytuacje, w których prywatyzacja może nie być optymalnym rozwiązaniem, od monopoli naturalnych po usługi wymagające szczególnej troski o dostępność i jakość. Autor argumentuje za bardziej wyważonym podejściem do prywatyzacji, uwzględniającym specyfikę poszczególnych sektorów i możliwości regulacyjne państwa.
Disentangling liberalization and privatization policies: Is there a political trade-off?, Journal of Comparative Economics, Filippo Belloc , Antonio Nicita, Simone M. Sepe
Badanie publikowane w “Journal of Comparative Economics” analizuje interakcję między politykami liberalizacji rynku a prywatyzacją, zadając pytanie czy istnieje polityczny trade-off między tymi dwoma wymiarami reform. Belloc, Nicita i Sepe pokazują, że w niektórych krajach politycy preferowali liberalizację bez prywatyzacji lub prywatyzację bez liberalizacji, co miało istotne konsekwencje dla wyników gospodarczych. Autorzy argumentują, że optymalna strategia reformatorska wymaga równoczesnego wdrażania obu typów reform – sama prywatyzacja bez konkurencji rynkowej może prowadzić do powstania prywatnych monopoli niewiele lepszych od państwowych.
Everyone hates privatization, but why? Survey evidence from 28 post-communist countries, Journal of Comparative Economics: I Denisova, M Eller, T Frye, E Zhuravskaya
Kompleksowe badanie ankietowe obejmujące 28 krajów postkomunistycznych analizuje przyczyny negatywnych postaw wobec prywatyzacji w społeczeństwach transformacji. Denisova, Eller, Frye i Zhuravskaya pokazują, że opozycja wobec prywatyzacji wynika nie tylko z ekonomicznych strat określonych grup, ale także z percepcji niesprawiedliwości procesu, korupcji i nierówności w dostępie do prywatyzowanych aktywów. Badanie ma kluczowe znaczenie dla zrozumienia politycznej kruchości reform własnościowych i ryzyka ich rewizji – nawet w krajach, gdzie prywatyzacja przyniosła obiektywne korzyści ekonomiczne, brak legitymizacji społecznej może prowadzić do żądań renacjonalizacji.
Corporate Ownership Around the World. Journal of Finance, R LaPorta, F Lopez-de-Silanes, A Shleifer (1999)
Przełomowe badanie opublikowane w “Journal of Finance” przedstawia pierwszą globalną analizę struktur własnościowych korporacji w różnych systemach prawnych i ekonomicznych. La Porta, Lopez-de-Silanes i Shleifer pokazują, że wbrew powszechnemu przekonaniu o rozproszonym akcjonariacie, w większości krajów świata dominują firmy z koncentracją własności w rękach rodzin lub państwa. Autorzy wykazują, że struktura własnościowa jest ściśle związana z jakością ochrony prawnej inwestorów – w krajach o słabej ochronie własność jest bardziej skoncentrowana jako sposób radzenia sobie z problemami nadzoru korporacyjnego.
The Grabbing Hand: Government Pathologies and Their Cures by Andrei Shleifer 2002
Książka Andreiego Shleifera przedstawia kompleksową teorię “chwytającej ręki” państwa – w kontraście do smithowskiej koncepcji “niewidzialnej ręki” rynku. Autorzy analizują różne patologie interwencjonizmu państwowego – od korupcji przez nadmierną regulację po wykorzystywanie przedsiębiorstw państwowych dla celów politycznych. Praca dostarcza teoretycznego uzasadnienia dla prywatyzacji jako metody ograniczenia destrukcyjnej roli państwa w gospodarce oraz pokazuje, że w wielu przypadkach nawet niedoskonały rynek prywatny działa lepiej niż państwo podatne na przejęcie przez grupy interesów.